Dąb szypułkowy (Quercus robur L.)

Charakterystyka, występowanie, wymagania, zastosowanie

Jest gatunkiem długowiecznym, żyje ponad 700 lat. Jest powszechnie uważany za jedno z najszlachetniejszych drzew i praktycznie wszędzie na terenie swojego występowania cieszy się wyjątkowym szacunkiem i sympatią.

Jest to gatunek liściasty pierścieniowonaczyniowy, twardzielowy. Biel bardzo wąski. Drewno dębu szypułkowego (zwane niekiedy potocznie dębiną), barwy od jasno- żółtej do szaro żółtej, twarde i trwałe, dzięki dużej ilości garbników, które chronią drewno przed deprecjacją.

Ze względu na okazałe rozmiary jakie osiąga, sprawia majestatyczne wrażenie. Występuje na nizinach, a w obszary górskie wkracza zwykle dolinami. Dobrze znosi okresowe zalewanie, jest drzewem światłolubnym. Preferuje gleby żyzne - największe rozmiary osiąga na glebach świeżych, głębokich, żyznych i wilgotnych (najlepiej wapiennych). Występuje od niżu do piętra pogórza, przy czym najliczniej do wysokości 400-500 m n.p.m., nieco wyżej (mniej więcej do 700 m.n.p.m.) można spotkać pojedyncze okazy, a na dużych wysokościach jedynie skarłowaciałe formy. Najczęściej stanowi domieszkę w lasach grądowych i łęgowych, ale czasami tworzy też czyste drzewostany (dąbrowy). Poza lasami można go spotkać rosnącego pojedynczo na polach szerokich równin i w różnego rodzaju zadrzewieniach śródpolnych. W młodości dobrze znosi zacienienie, potem wymaga dużo światła z góry (bez niego może nawet obumierać!), w pełni natomiast toleruje zacienienie boczne.

Przede wszystkim jednak jest on najważniejszym w Polsce leśnym drzewem liściastym (i trzecim w ogóle, po sośnie i świerku).

Drewno to, zarówno w postaci tarcicy, jak i zwłaszcza oklein stosowane do produkcji wysoko jakościowych - ekskluzywnych mebli i wyposażenia wnętrz, stosowane w budownictwie (różnego rodzaju materiały podłogowe, schody) i stolarstwie.  Drewno dębu, które z uwagi na charakterystyki techniczne nie znajduje zastosowań gospodarczych, jest bardzo cenionym  materiałem opałowym do kominków. Należy podkreślić rangę tego drewna, używanego od wieków w szeroko rozumianym winiarstwie, do wyrobu beczek przeznaczonych do leżakowania markowych win bądź także innych produktów alkoholowych . Wina leżakujące w takich beczkach nabierają cenionego przez koneserów aromatu (bukietu). Jako ciekawostkę można podać, iż z drewna uzyskanego w ramach utylizacji beczek dębowych po winie, które zwłaszcza bardzo długo leżakowało, oferuje się, np. w USA wysokiej klasy parkiety, zaopatrując je w logo LP winiarni i nazwę gatunku leżakowanego wina.

Z kolei drewno dębowe zalegające w różnego rodzaju bagnach, torfowiskach lub rzekach, po kilkuset latach przybiera niezwykle atrakcyjną - czarną matową barwę (tzw. „czarny dąb”, „polski heban”). Jest to skutek reakcji chemicznych garbników zawartych w drewnie z solami żelaza rozpuszczonymi w danym akwenie wodnym. Należy podkreślić, iż drewno to charakteryzuje się nadal korzystnymi parametrami wytrzymałościowymi, jest mniej higroskopijne, a także nieco trudniejsze w obróbce w odniesieniu do drewna sezonowanego na powietrzu. Drewno to jest bardzo cenione i wykorzystywane  zwłaszcza w produkcji mebli stylowych, galanterii drzewnej oraz biżuterii, wyposażaniu ekskluzywnych jachtów i aut oraz w inkrustacjach. Z kolei dąb postarzony tzw. wędzony to drewno poddane specjalnej obróbce chemicznej, w parach amoniaku lub w tzw. wodzie amoniakalnej i podwyższonej temperaturze. Dzięki temu zabiegowi zmienia się nie tylko kolor drewna na postarzony, ale także i parametry techniczne drewna. Zbliżone efekty barwne, w zakresie postarzania powierzchni, można uzyskać poprzez traktowanie drewna specjalnymi barwnikami (bejcami) rustykalnymi.

Kora

Młode drzewo ma korę gładką, błyszczącą, brązowawą lub białoszarą, stare – grubą, szarą do ciemnoszarej, głęboko, podłużnie spękaną. Warstwa kory ma grubość kilku centymetrów, na starych drzewach może dochodzić nawet do 15 cm.

Liście

Liście dębu szypułkowego są blaszkowate, odwrotnie jajowate, ciemnozielone, przy ogonku mają charakterystyczne „uszka”. Osiągają 5-18 cm długości (średnio 11–12 cm) i szerokość 2,5–12 cm (średnio 6–7 cm). Na wierzchołku blaszka jest zaokrąglona lub nawet wycięta, a u nasady uszkowata. Liście są skórzaste, nagie (od spodu mogą jednak się zdarzać pojedyncze włoski), ciemnozielone z lekko szarozielonym odcieniem. Blaszka ma 3-6 par zaokrąglonych klap z nerwami dochodzącymi do ich szczytu oraz do wcięć między klapami. Ogonek liściowy jest krótszy niż u dębu bezszypułkowego, a nerwy dochodzą zarówno do końców klap jak i wrębów (w odróżnieniu od dębu szypułkowego). Ułożone są skrętolegle.

Owoce

Żołędzie - owalne, wydłużone (nieco bardziej wydłużone niż u dębu bezszypułkowego), początkowo zielone, po dojrzeniu jasnobrązowe z ciemnymi, podłużnymi prążkami. Są umieszczone po 2-3 sztuki na długich, szypułkach (2 do 5 cm) (stąd nazwa dębu – szypułkowy), mają kształt elipsoidalno-walcowaty. Długość 20 do 40 mm, grubość 10-18 mm. Najgrubsze zazwyczaj w połowie długości.