Mikroskopijne pajęczaki — katalizatory obiegu materii

Murszejące drewno jest środowiskiem życia wielu gatunków bezkręgowców w tym również roztoczy. Generalnie, zwierzęta te powszechnie występują w środowisku wodnym, glebowym i w powietrznym, jako pasożyty zwierząt latających np. ptaków. Niewielkie rozmiary ciała oraz swoiste przystosowania umożliwiają im migrację, z wykorzystaniem wiatru lub innych zwierząt, na dalekie odległości w celu kolonizacji nowych środowisk. Wielkość ciała roztoczy zawiera się w granicach od 0,1 do 8 mm. W przypadku kleszczy samice, po napiciu się krwi, osiągają rozmiary ciała do 12 mm.

Zwierzęta te są rozmaicie ubarwione. Spotkać możemy osobniki koloru czarnego, żółtego, czerwonego, pomarańczowego i mlecznobiałego. Barwa ciała roztoczy zależy od pigmentów w ciele, od efektów świetlnych oraz od spożywanego pokarmu.

Ze względu na tryb życia roztocze dzieli się na formy wolnożyjące (roślinożerne i drapieżne) oraz pasożytnicze. Szczególnie ważne dla ekosystemów leśnych ze względu na swoją liczebność oraz preferencje pokarmowe są mechowce, roztocze żyjące w glebie, ściółce leśnej oraz zaawansowanych stadiach murszenia drewna. W obecności roztoczy rozkład materii organicznej przez mikroorganizmy przebiega nawet pięć razy szybciej. Roztocze te, przez odżywianie się szczątkami roślin, przyspieszają rozkład humusu. Celuloza, lignina i inne substancje rozkładane są przez bakterie żyjące w przewodzie pokarmowym roztoczy. W ten sposób roztocze przygotowują murszejące drewno dla bakterii i grzybów, które następnie rozkładają materię organiczną. Przypuszcza się, że całkowe usunięcie z 1 ha lasu murszejącego drewna w postaci kłód może skutkować usunięciem około 30 mln pożytecznych mikrostawonogów.

Martwe drewno - raz słoneczna plaża, innym razem bezpieczna jaskinia

Próchniejące drzewa lub ich fragmenty jak również leżące pnie drzew bardzo chętnie wykorzystują zwierzęta zmiennocieplne takie jak gady i płazy. Zwierzęta zmiennocieplne to takie, których temperatura ciała zależy od temperatury otoczenia. W upalny dzień schronienie przed słońcem dają wilgotne zakamarki próchnowisk, innym razem powalone pnie mogą stać się słoneczną plażą. Najczęstszym gościem takich plaż zlokalizowanych na korze pni świerków są jaszczurki. W Polsce występują tylko cztery gatunki jaszczurek (jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, jaszczurka zielona oraz padalec) i wszystkie objęte są ochroną gatunkową. Padalec, który jest beznogą jaszczurką, od węży różni się małą nie oddzieloną głową oraz obecnością powiek. Podobnie jak u innych jaszczurek w przypadku zagrożenia ogon padalca zostaje odrzucony, po czym odrasta do pierwotniej postaci. Inni „plażowicze” z gromady gadów, którzy chętnie korzystają z leżących pni martwych drzew w słoneczne dni to zaskroniec oraz żmija zygzakowata. Zaskroniec jest niejadowitym wężem, którego nazwa pochodzi od charakterystycznych żółtych plam „za skroniami”. Obecnie gatunek ten zaklasyfikowany jest do kategorii LC — najniższego ryzyka w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Żmija zygzakowata jest natomiast jedynym jadowitym występującym w Polsce gadem i również objęta jest ochroną gatunkową. Na pniach martwych drzew, które leżą w zbiornikach wodnych bardzo często można spotkać wygrzewających się przedstawicieli jedynego żyjącego w Polsce naturalnie gatunku żółwi — żółwia błotnego. Zatrzymana w martwym drewnie woda stwarza również korzystne warunki dla życia płazów, które wykorzystują je jako miejsce ukrycia, żerowania (ropuchy) czy zimowania (żaba moczarowa i traszki). Obecność grubowymiarowych martwych drzew stwarza także większe prawdopodobieństwo spotkania z jednym z największych europejskich płazów, a z pewnością najładniej ubarwionych — salamandrą. Występowanie takich drzew jest dla tego gatunku praktycznie warunkiem koniecznym do życia. Salamandra plamista — największy europejski przedstawiciel płazów ogoniastych; osiąga długość 10-24 cm (maksymalnie 32 cm), jest zwierzęciem wyjątkowo wilgociolubnym. Prowadzi samotny tryb życia, chociaż kilka, a nawet kilkadziesiąt osobników może zimować w jednym miejscu. Jej aktywność przypada na noc. Wilgotna i błyszcząca skóra salamandry plamistej ubarwiona jest jaskrawo. Czarny i błyszczący wierzch ciała kontrastuje z żółtymi lub pomarańczowymi plamami bądź pasami. U salamandry występuje ogromna zmienność ubarwienia jak i dymorfizm płciowy. Spód ciała, pokryty cieńszą skórą, ma kolor szaroczarny lub brązowoszary. Ubarwienie takie odgrywa dwie ważne role: pomaga zwierzętom ukryć się w runie leśnym, a dla potencjalnego drapieżnika, który już je wypatrzył, stanowi ostrzeżenie o obecności substancji trujących w skórze potencjalnej zdobyczy.

Żaba moczarowa - gatunek bardziej związany z terenami otwartymi, jednak okresowo spotykany na obrzeżach lasów. Koniec pyska żaby moczarowej jest zwężony i wyraźnie zaostrzony. Dzięki długim tylnym nogom żaba moczarowa jest naprawdę dobrym skoczkiem. Samica składa od 220 do 2700 jaj. Poza okresem godowym występują w lasach liściastych i iglastych oraz na łąkach. Żaby moczarowe, w przeciwieństwie do żaby trawnej zimującej gromadnie, w mule, na dnie strumieni i mniejszych rzek, zimują w rozproszeniu, na lądzie, w stertach butwiejących liści, w zmurszałym drewnie.

Traszka - traszki są niewielkimi płazami, przypominającymi nieco wyglądem jaszczurki, od których najłatwiej odróżnić je po liczbie palców na przednich kończynach: jaszczurki mają po pięć palców, natomiast traszki, podobnie jak pozostałe nasze płazy, tylko po cztery. Traszki są płazami ogoniastymi (zarówno larwy, jak i formy dorosłe posiadają dobrze wykształcony ogon). Na lądzie traszki prowadzą skryty tryb życia. W ciągu dnia ukrywają się w wilgotnych zakamarkach, aktywne są wieczorem i nocą. Zimują w spróchniałych, wilgotnych drzewach, pod kamieniami, w stertach liści, również w towarzystwie innych płazów.

Dziuple jako bezpieczne ptasie apartamenty

Wiele ptaków jako miejsca gniazdowania wykorzystuje dziuple w martwych drzewach. Wśród dużego bogactwa awifauny naszych lasów, szczególne miejsce zajmują dziuplaki. Ptaki te odbywają lęgi w dziuplach drzew, szczelinach skalnych lub norach. Do grupy tej zaliczamy: dzięcioły, blaszkodziobe, sowy, gołębie, kraskowate i wróblowate. Wśród dziuplaków wyróżnia się dziuplaki pierwotne, które samodzielnie wykuwają dziuple oraz dziuplaki wtórne, które zasiedlają dziuple już istniejące. Ptaki te wykorzystują dziuple naturalne, powstające w procesie rozkładu drewna, różne szczeliny w pniach, miejsca pod odstającą korą, zakamarki w złomach oraz dziuple wykute przez dzięcioły. Ze względów bezpieczeństwa, ptaki wybierają dziuple o otworach niewiele większych od wymiarów ciała, przez które ledwo się mogą wcisnąć do wnętrza dziupli. Spośród krajowych gatunków ptaków tylko jeden gatunek - kowalik - potrafi zmniejszyć wielkość otworu wlotowego do dziupli poprzez zalepienie błotem części otworu wlotowego. W dużych i płytkich dziuplach w murszejących pniach w formie wnęki gniazdują tzw. półdziuplaki. Zaliczamy do nich pliszkę siwą i górską, kopciuszka a także muchołówkę szarą. Inną grupą ptaków związanych z dziuplami są niektóre gatunki sów. Do grupy tej zaliczymy puszczyka, sóweczkę i włochatkę. Duże dziuple, które powstają w wyniku murszenia wewnętrznej części pnia zasiedlane są przez puszczyka. Sóweczka i włochatka preferują natomiast dziuple które zostały wykute przez dzięcioły. Włochatki na miejsce lęgu wykorzystują dziuple wykute przez dzięcioła czarnego w żywych sosnach, natomiast sóweczki korzystają z dziupli wykutych przez dzięcioła trójpalczastego bądź dużego. Inne gatunki sów, takie jak puszczyk, lęgną się prawie wyłącznie w otwartych gniazdach umieszczonych na złamanych kikutach martwych drzew. Dzięcioły poprzez wykuwanie dziupli m.in. w murszejących pniach odrywają niezmiernie ważną role w ekosystemach leśnych. Swoją pracą przyczyniają się do powstawania nowych miejsc lęgowych dla innych gatunków ptaków. Z dziupli chętnie korzystają szpaki czy muchołówki żałobne. Ptaki, które potrafią wykuwać dziuple w drzewach żywych, częściej wybierają na lęg dziuple w drzewach martwych, co może wskazywać na lepszy mikroklimat tych dziupli. Nie bez znaczenia jest również fakt, że martwe drzewa lub martwe części drzew żywych są również trudniej dostępne dla drapieżników. Martwe oraz pozbawione kory drzewa są trudniejsze w penetrowaniu przez drapieżniki. Zmurszałe konary nie są często w stanie utrzymać masy ciała drapieżnika, a pozbawione kory drewno nie daje oparcia dla łap, co zapewnia bezpieczeństwo ptakom wykorzystującym dziuple. Badania przeprowadzone na terenie Puszczy Białowieskiej wskazują na duże powiązanie ptaków, a w szczególności dzięciołów z martwym drewnem. Najpospolitszy dzięcioł duży ok. 35% dziupli wykuwa w drzewach martwych. Ponad 70% dziupli dzięcioła średniego znajduje się w martwych pniach lub konarach. Prawie wyłącznie w martwych drzewach wykuwa dziuple dzięciołek i dzięcioł trójpalczasty. Dzięcioł trójpalczasty w większości przypadków gniazduje w martwych i zamierających świerkach, podczas gdy dzięcioł białogrzbiety jest silnie związany z martwymi drzewami, jednak prawie wyłącznie drzewami liściastymi. Również dzięcioł czarny i zielonosiwy chętnie wykuwają swoje dziuple w martwych drzewach. Biorąc pod uwagę fakt, że prawie wszystkie dziuple lęgowe dzięciołów są wykuwane corocznie na nowo, zapotrzebowanie tej grupy ptaków na martwe drzewa jest duże. Niedostatek martwych drzew może być czynnikiem poważnie ograniczającym ich liczebność. Nie dziwi więc 3-4-krotnie niższe zagęszczenia dzięciołów związanych z martwym drewnem w lasach zagospodarowanych w porównaniu do lasów naturalnych. W lesie naturalnym na 1 km² można spotkać około 49 par dzięcioła średniego i 13,6 par dzięcioła trójpalczastego, podczas gdy w lasach użytkowanych gospodarczo zaledwie 16,5 i 1,7 pary (odpowiednio). Martwe drzewa stanowią nie tylko miejsce lęgów, lecz również ważną bazę żerową dla dzięciołów. Dla większości gatunków dzięciołów około 70% miejsc żerowania stanowią martwe drzewa lub martwe części drzew żywych. Martwe drzewa jak również suche konary drzew są znakomitym miejscem do bębnienia dla dzięciołów. Bębnienie, jest wynikiem szybkiego, rytmicznego uderzania dziobem bardzo dobry rezonator — suche, twarde części drzew. Bębnienie jest elementem zachowań godowych dzięciołów, jak również spełnia funkcję komunikacji pomiędzy partnerami i oznaczania terytorium. Prawie połowa dziupli muchołówki żałobnej i białoszyjej znajduje się w martwych drzewach. Również około 25% dziupli szpaków i około 10% dziupli sikory modrej i ubogiej umieszczonych jest w martwym drewnie. Innym dość, często wybieranym miejscem lęgowym są wykroty, czyli systemy korzeniowe wywróconych drzew. Środowiska te są zajmowane przez wiele gatunków ptaków, m.in. drozdy, rudzika, pokrzywnicę, muchołówkę szarą i małą, strzyżyka. Wykroty są również miejscem przysiadania lub lęgu dla największej polskiej sowy - puchacza. Zagęszczenie ptaków związanych ze środowiskiem murszejącego drewna zależy od liczby pozostawianych zamierających i martwych drzew. W lasach gospodarczych gdzie większość zamierających drzew jest planowo usuwana, zagęszczenie dzięciołów jest 3-4 krotnie niższe niż w lasach o charakterze naturalnym. Taka sytuacja jest niekorzystna dla gniazdowania dzięcioła białogrzbietego, który jako jedyny karmi potomstwo larwami owadów żyjącymi w rozkładającym się drewnie.

Charakterystyka wybranych gatunków ptaków związanych z martwymi i murszejącymi drzewami

Puchacz – największa europejska sowa o majestatycznej sylwetce. W Polsce występuje około 270 par. Na okrągłej głowie charakterystyczne "uszy" z piór o dł. 8 cm, zwykle położone poziomo, a stawiane gdy ptak jest zaniepokojony. Pożywienie stanowią: ptaki (20% udziału w diecie) i ssaki (do 60%). Potrafi upolować ofiarę wielkości od wróbla i myszy czy szczura, aż po cietrzewia, jastrzębia czy zająca. Żywi się również dużymi chrząszczami i żabami. Potrafi upolować młode lisy i sarny, inne sowy, kury, myszołowy, wrony a nawet jastrzębia. Jego dieta nie jest wyspecjalizowana pokarmowo i chwyta zdobycz, której jest najwięcej lub tę, która jest akurat dostępna. Wieczorami i prze całą noc można słyszeć pohukiwanie puchacza, które jest bardzo donośne (słyszane nawet do 5 km) i ponure ("pu-hu" lub "PHUoo"). Na nizinach gniazdo puchacza znajduje się na drzewie (częściej iglastym), w rozwidleniu konarów w środkowej części korony, albo też na ziemi (u nasady pnia, pomiędzy korzeniami, na kępie w olsie i lasach podmokłych lub na bagnach, pod wykrotem).W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą, gniazda objęte są ochroną w promieniu do 200 metrów, a w czasie lęgu do 500 metrów.

Dzięcioł trójpalczasty – osobniki mają tylko trzy palce, z czego dwa zwrócone naprzód, a tylko jeden w tył (inne dzięcioły mają cztery palce – dwa zwrócone do przodu i dwa do tyłu). Stąd też wzięła się jego nazwa. Trójpalczasta noga występuje zwykle u gatunków dobrze biegających po ziemi, ale mają one wszystkie palce skierowane do przodu. W upierzeniu brak w ogóle koloru czerwonego, natomiast na głowie samiec ma plamę żółtą, a samica — siwosrebrną (z kreskowaniem) i białe czoło (tym różni się od samicy dziecioła białobrzegiego). Jedna para potrzebuje 200 ha areału co przekłada się na 4 000 martwych świerków. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej, wskazana jest ochrona starych, dziuplastych drzew. Oszacowano, że może zjeść 670 000 korników rocznie (czyli około 2600 larw dziennie). Potrzebuje około 20 grubszych (o pierśnicy większej niż 21 cm) martwych świerków na 1 hektar lasu, a w sumie około 4000 takich drzew na całym terytorium jednej pary lęgowej.

Dzięcioł białogrzbiety żeruje kując przede wszystkim w miękkim, zbutwiałym drewnie stojących i leżących pni, wybiera z nich przeważnie duże larwy owadów. Dziuple, w których gniazduje, wykuwa wyłącznie w dużych, martwych drzewach (o pierśnicy większej niż 30 cm). Żeby przeżyć wymaga około 200 martwych drzew na 1 hektarze lasu, więc zasiedla te obszary, gdzie co piąte lub nawet co czwarte drzewo jest martwe. Wygląd: Samiec ma białe czoło z czerwonym nalotem i czerwoną czapeczkę, samica białe czoło i czarną czapeczkę. Obie płci mają górną część grzbietu czarną, dolną zaś białą. Skrzydła czarne z białymi poprzecznymi pręgami. Czarny ogon ze skrajnymi sterówkami biało-czarnymi. Spód biały z czarnymi podłużnymi kreskami. Podogonie czerwone.

Muchołówka szara – wielkością zblizona do wróbla domowego, równy dla obu płci. Wygląd jest jednakowy dla obu płci, strona grzbietowa szarobrązowa, brzuch biały, na piersi szarobrązowe kreski. Dość licznie przylatują w kwietniu bądź w maju, odlatują w sierpniu/wrześniu. Gniazduje w maju i czerwcu, muchołówki tworzą gniazdo z trawy w półotwartych dziuplach, na drzewach lub budynkach. Ciekawy jest ich sposób polowania: ptak siedzi na gałązce lub słupku i czeka aż przeleci koło niego jakiś owad, a wtedy błyskawicznie zrywa się do lotu, rzuca na owada i jednym kłapnięciem dzioba chwyta go. Jest zwinnym lotnikiem, przez co mało, które z pościgów kończą się fiaskiem. Są dość ufne w stosunku do człowieka. Muchołówki bardzo często wysiadują podrzutka, który wyrzuca z gniazda jaja muchołówki zanim się wylęgną z nich pisklęta. Z tego powodu został objęty ochroną gatunkową!

Murszejące kłody jako osłona i spiżarnia

Leżące pnie, szczególnie w późniejszych fazach rozkładu, stanowią znakomite środowisko życia dla małych owadożernych ssaków. Dla objętych ścisłą ochroną gatunkową ryjówek, powalone przez wiatr murszejące kłody są miejscem ukrycia i miejscem bogatej bazy pokarmowej. Ryjówki należą do bardzo żarłocznych zwierząt, które bez pokarmu nie przeżyją dłużej niż 10 godzin.
W ciągu jednej doby ryjówki zjadają taką ilość pokarmu, która stanowi 80-90% masy ich ciała. Ze względu na niska masę ciała (niska zawartość tłuszczu) ryjówki nie zapadają w sen zimowy. Gniazda budują pod ziemią, gęstą roślinnością lub przy próchniejących pniach. Teren znajdujący się pod leżącymi pniami martwych drzew, stanowi doskonałą osłonę korytarzy wykopanych przez drobne gryzonie. Nornice ruda i darniówki wykorzystują osłonę murszejących pni pod którymi kopią szlak korytarzy. W takich korytarzach mogą bezpiecznie poszukiwać pokarmu. Jeśli dodatkowo szlak korytarzy jest umiejscowiony wewnątrz silnie rozłożonego pnia martwego drzewa, staje się on jeszcze doskonałym schronieniem przed drapieżnikami. Wiewiórka pospolita buduje gniazda w dziuplach, wypełnionych mchami i porostami, zamierających drzew. W okresie jesiennym gromadzą zapasy na zimę, które składają w ziemi lub w dziuplach. Wtedy dziuple zamierających drzew staja się swojego rodzaju magazynami z zapasami pokarmu (nasiona drzew). Wiewiórki chętniej składają zgromadzony pokarm właśnie w dziuplach aniżeli w pniakach. Dziuple są zarówno magazynem jak i miejscem ukrycia i rozrodu dla występujących w naszych lasach ssaków nadrzewnych (popielicy, orzesznicy, koszatki oraz smużki). Gatunki te wykorzystują wypróchniałe pnie jako miejsca zimowania. Dziuple w martwym drewnie są również miejscem kryjówek dla większości nietoperzy m.in. borowiaczków, nocków czy też gacka rudego. Aż 11 z 13 gatunków nietoperzy stwierdzonych w Puszczy Białowieskiej wykorzystuje dziuple jako kryjówki letnie, a dwa gatunki nawet sporadycznie w nich zimują.

Dla ssaków drapieżnych (np. kuny leśnej) dziuple stojących drzew stanowią miejsce odpoczynku i rozrodu. Kuny swoją kryjówkę w dziupli opuszczają jedynie podczas mroźnych zim, ale i wtedy na nowe schronienie wybierają leżące pnie martwego drewna, pokryte grubą warstwą śniegu. Z ukrycia w lecie w leżących, próchniejących pniach korzysta również jenot. Leżące pnie stanowią także znakomity teren polowań dla kuny leśnej, łasicy, a dla innych drapieżnych (np. ryś) stanowią dobre miejsce obserwacji terenu. Inna postać martwego drewna, wykorzystywana jest jako materiał budulcowy przez dziki na legowisko (drobne suche gałązki), czy też bobry na tamy (pnie, konary i gałęzie).

Kuna leśna – sierść długa, miękka, jedwabista, barwy od jasno do ciemnobrązowej, kasztanowej. Na gardle znajduje się plama zmiennego kształtu, barwy od żółtej do pomarańczowej. Nie dochodzi ona nigdy do przednich łap. Pokarmem kuny leśnej są głównie gryzonie myszowate, poza tym wiewiórki, ptaki, owady, płazy, ryby i padlina. W jesieni, udział roślin (owoce i jagody) może stanowić 100% diety. Dzienne zapotrzebowanie pokarmowe wynosi około 10% masy ciała, czyli 160 g. W okresie nadmiaru pokarmu kuna leśna robi zapasy, np. jajek ptasich, które zagrzebuje, by je potem spożyć. Za kryjówkę służą mu dziuple, opuszczone gniazda ptaków drapieżnych i wiewiórek. Kuna leśna w ekosystemie pomaga w utrzymaniu równowagi wśród gryzoni myszowatych.

Łasica – jest najmniejszym drapieżnikiem w Polsce. Tułów ma smukły, nadzwyczaj giętki. Kończyny są krótkie o owłosionych podeszwach. Ogon jest stosunkowo krótki, stanowi około 1/4 długości ciała z głową. Ubarwienie letnie sierści z wierzchu ciała jest brązoworude, na spodzie ciała — białe, odgraniczone od barwy grzbietu linią falistą (a nie równą). W zimie futerko łasicy jest całkowicie białe. Podstawowym pokarmem łasicy są drobne gryzonie, stanowiące do 80 i więcej procent jej diety. Zjada poza tym żaby, jaszczurki, drobne ptaki, czasem króliki. Przy większej dostępności pokarmu robi zapasy(zniesienia ptaków, gryzonie) dochodzące do kilkunastu sztuk. Łasica jest aktywna w dzień i w nocy, dlatego czasem pada ofiarą sów. W zimie poluje pod śniegiem. Dzięki swym małym rozmiarom dostaje się bez trudu do kryjówek swych ofiar.

Jenot – jest zwierzęciem nieco mniejszym od lisa. Tułów ma długi, krępy, nogi długie, głowę małą z krótkim, spiczastym pyskiem. Zaokrąglone uszy ledwo wystają z długich włosów głowy. Są to zwierzęta monogamiczne. Jenoty żyją przeciętnie 1,5-2,0 lat, maksymalnie 10-11 lat. Naturalnymi wrogami jenota są: wilk, ryś, orzeł bielik i lis (dla szczeniąt). Węch mają doskonały, wzrok i słuch dość słaby. Nory kopią nie dalej jak 500-800 m od brzegów wód. Są one proste, zazwyczaj z jedną komórką i jednym wyjściem długości 3-6 m. Za komorą znajduje się jeszcze krótki odcinek ślepej nory. Częściej jednak korzystają z opuszczonych nor borsuczych czy lisich. Przystosowują je do swych potrzeb wyściełając gniazdo i zatykając zbędne wyjścia. Nory utrzymane są w czystości. W odległości 10-15 m od wyjścia znajdują się jamy wypełnione kałem. Latryny ukryte są często pod nawisami świerków. Jenot jest u nas obcym elementem przyrodniczym. Chociaż w ciągu roku odżywia się przeważnie drobnymi gryzoniami i bezkręgowcami, jednak wiosną i latem może specjalizować się w pustoszeniu naziemnych i nadwodnych gniazd i lęgów ptasich, redukując pogłowie kaczek i kuraków leśnych. Na przedwiośniu może być groźny dla osłabionych saren Jest konkurentem znacznie cenniejszych rodzimych gatunków— lisa i borsuka oraz roznosicielem groźnych chorób i pasożytów (wścieklizna, świerzb). Z racji trybu życia i wszystkożerności jest bardzo trudny do zredukowania i wytępienia.

Nornica ruda - jeden z drobniejszych gryzoni nornikowatych występujących w Polsce. Średniej wielkości, o wydłużonym ciele i średnim, słabo owłosionym ogonie, pokrytym pierścieniowatymi łuskami. Długość tułowia do 10 cm, ogona do 5 cm, ciężar ciała ponad 30 g. Należy do gatunku osiadłego, podziemne korytarze z kryjówkami wykonuje w bezpośredniej bliskości pożywienia i kopców, zwykle pod drzewami oraz leżącymi pniami drzew (możliwość bezpiecznego i szybkiego schronienia się w razie niebezpieczeństwa). Jest ssakiem płochliwym. Pożywienie stanowią liście, zioła, owady, larwy, nasiona, pąki drzew, kora, porosty, a czasem pokarm zwierzęcy. Jesienią i zimą żywi się owocami, nasionami, nadziemnymi częściami roślin zielonych, a także kłączami oraz bezkręgowcami. Przy niedoborze pożywienia żeruje na korze młodych drzew i wówczas jest traktowana jako szkodnik, zwłaszcza w szkółkach leśnych. W razie braku dostatecznej ilości pokarmu ciężarne samice mogą wchłaniać zarodki uzyskując składniki odżywcze. Rozmnażanie jest bardzo intensywne — nornica ruda w ciągu jednego roku może wyprowadzić 4 mioty, co daje przeciętnie 20 młodych rocznie. Ciąża samicy trwa około 24 dni.