Sosna pospolita (Pinus sylvestris L.)

Charakterystyka, występowanie, wymagania, zastosowanie

Tworzy lasy mieszane oraz czyste bory sosnowe. W Polsce jest najpospolitszą z krajowych sosen, tworzy zespoły borów sosnowych (sośniny) (Pinetum) (jako gatunek dominujący), występuje również często w borach mieszanych. W lasach mieszanych zajmuje bardziej nasłonecznione i suchsze zbocza. Jej naturalny zasięg występowania nie obejmuje jedynie Bieszczadów.

Toleruje różne gleby: piaszczyste, gliniaste, także podłoże zawierające łupki i granit, występuje także na torfowiskach. Może rosnąć na glebach o pH od 4 do 7, ale preferuje 4,5–6 pH. Jest odporna na mrozy i dobrze znosi susze, ale jako gatunek światłożądny źle znosi zacienienie.

Na północnych krańcach zasięgu jest typowym gatunkiem niżowym, rośnie na wysokościach od poziomu morza do 1000 m n.p.m. Na południu jest drzewem górskim i rośnie na wysokościach 1200–2500 m n.p.m. W Tatrach rośnie pojedynczo lub w niewielkich grupach do wysokości 1580 m n.p.m.

Rosnące samotnie sosny mają rozłożyste, dosyć gęste korony. Rosnąc w zwarciu w skupiskach leśnych drzewa tracą dolne gałęzie i wykształcają prosty pień o wysokiej koronie. Sosny występujące na terenach nizinnych mają grubsze konary i korony lekko zaokrąglone, natomiast występujące na obszarach wyżynnych mają konary cieńsze i pokrój bardziej stożkowaty. Dwuletnie igły sosny zwyczajnej są jednym z najlepszych bioindykatorów roślinnych.

W Polsce sosna ma duże znaczenie gospodarcze gdyż jest jednym z najpospolitszych drzew i dostarcza cennego drewna. Jest ono wytrzymałe i jednocześnie łatwe w obróbce, w wyniku czego stało się bardzo popularnym i szeroko stosowanym surowcem.

Sosna od najdawniejszych czasów była stosowana w medycynie ludowej. Odwary z pączków, igieł lub zielonych szyszek stosowano do leczenia szkorbutu, puchliny wodnej, reumatyzmu, bólów zębów, artretyzmu, gruźlicy, chorób skóry, ukąszeń żmii itp. Bursztyn, czyli skamieniała żywica sosny był od wieków amuletem, lekiem i rekwizytem niezbędnym przy zamawianiu chorób.

Jest to gatunek  żywicorodny, twardzielowy. Ma drewno o barwie żółtawo- białej, czerwonawo - białej do czerwonobrązowej. Charakteryzuje się dobrą wytrzymałością mechaniczną oraz sprężystością. Biel drewna sosny miękki, łatwo nasiąkliwy.Znajduje bardzo szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach gospodarki, budownictwie także jako materiał konstrukcyjny, w meblarstwie, stolarce budowlanej, wyposażaniu wnętrz i przemyśle celulozowym - papierniczym. Wykorzystuje się do produkcji różnego rodzaju tworzyw drewnopochodnych , a więc sklejki oraz płyt odpowiednio wiórowych, pilśniowych (porowatych, LDF, MDF i HDF) oraz OSB.

Drewno jest bogate w żywicę, którą w odległych stuleciach używano, m.in. do konserwowania statków i balsamowania zwłok. Podstawowe składniki żywicy, w postaci kalafonii i terpentyny, wykorzystywane są, m.in. w przemyśle farmaceutycznym, papiernictwie, wyrobie kosmetyków oraz w produkcji wyrobów lakierowych. Warto nadmienić, że bursztyn, zwany złotem północy, to nic innego jak skamieniała żywica sosen rosnących miliony lat temu.

Kora

Kora u podstawy pnia starych drzew jest szarobrązowa i gruba (ok. 10 cm), głęboko bruzdowana, w górnej części ma zabarwienie czerwonocynamonowe i łuszczy się cienkimi płatami.

Szyszki sosny

Osadzone na krótkich szypułkach, zamknięte są małe i zielone, niekiedy zakrzywione, wąskojajowate, z czasem otwierają się i przybierają kształt szerokojajowaty, brązowieją. Osiągają od 3 do 7 cm długości. Osadzone pojedynczo lub po 2–3 obok siebie. Tarczki łusek (apofyza) romboidalne, różnorodnie wykształcone – od płaskich po stożkowate z niewielkim wyrostkiem (piramidką).

Zróżnicowany kształt wyrostka na tarczce szyszki (apofyzie), pozwala na wyodrębnienie czterech form szyszek:

• hamata – z wyrostkiem zagiętym w kierunku nasady szyszki,
• reflexa - z wyrostkiem skierowanym ku wierzchołkowi szyszki,
• plana - o słabo wykształconym wyrostku (tarczka prawie gładka),
• gibba - z wyrostkiem prostym.

Nasiona

Drobne, czarne, owalne o długości 4-5 mm, umocowane na skrzydełku, które obejmuje je w sposób kleszczowaty. Nasiona lekkie, łatwo unoszone przez wiatr.

Igły

Długość igieł od 4 do 10 cm, ciemnozielone, osadzone po dwie w pochewce, lekko skręcone z odcieniem niebieskawo sinym. Ostro zakończone, lekko piłkowane. Pozostają na gałęziach 3 lata.