Przygotowanie się bobrów do zimy

Bobry nie zapadają w sen zimowy.  Od jesieni zapasy żeru na zimę magazynują pod powierzchnią wody.Zimna woda działa jak chłodziarka, dzięki czemu przez całą zimę mają dostęp do świeżego pokarmu. Spiżarnie takie zakładane są w pobliżu wyjścia z żeremia lub nory. Magazyn zimowy bobrów to ok. 80 gatunków roślin drzewiastych głównie topól i wierzb oraz soczyste korzenie i kłącza roślin wodnych takich jak: kosaciec żółty, trzcina pospolita, grążel żółty czy grzybień biały. Wielkość magazynów zależy od liczebności rodziny i rodzaju akwenu. Na nizinach jego wielkość może się wahać od 5 do 19 m³, a na jednego bobra przypadać od 1,1 do 4,5m³ zapasów. W górach obserwowano magazyny, które osiągały 25 m³, co było zapewne spowodowane większą surowością zim. Istnieją również doniesienia o istnieniu magazynów wielkości nawet 70 m³. W Bieszczadach zdarzało się, że bobry podbierały robotnikom leśnym wałki wierzby ułożone w stosy, a na Pojezierzu Brodnickim potrafiły zebrać plon buraka cukrowego z 25 arów powierzchni i zmagazynować to wszystko w norach.

Jak bobry ostrzegają siebie o niebezpieczeństwie?

Bóbr szybko spostrzega nowy obiekt odróżniający się od tła dobrze znanego terenu. Zaniepokojony w wodzie nurkuje alarmując pozostałych członków rodziny silnym klaśnięciem ogona o wodę. Jest to również znak dla intruza, że został zauważony i stracił szanse ataku z zaskoczenia. Porozumiewanie się między członkami rodziny poprzez kwilenie, popiskiwanie oraz syczenie i sapanie jako głos ostrzegawczy można usłyszeć bardzo rzadko, gdyż są to zwierzęta bardzo ostrożne i pędzące nocny tryb życia. Zanim wyjdą na brzeg, patrolujący stanowisko osobnik płynąc wzdłuż brzegu podnosi głowę i wytęża swoje zmysły aby stwierdzić czy jakieś niebezpieczeństwo nie zagraża jego rodzinie. Zaskoczone na lądzie bez możliwości ucieczki głośno fukają i atakują siekaczami przeciwnika, a zestresowane łzawią (płaczą).

Przybierane postawy

Postawa dominacji ma miejsce w sytuacjach spornych (o pokarm lub terytorium), kiedy bóbr dominujący przyciska się bokiem do podporządkowanego, a nawet kładzie przednie łapki na jego karku. Często jest to wstępem do walki przy spotkaniu obcych samców.

Postawa zaniepokojenia - bóbr przybiera ją na przykład przy wykryciu obcego zapachu na swoim terytorium. Głowa jest wtedy uniesiona pod kątem 45 stopni, pysk otwarty, a dolna warga ściągnięta ukazując siekacze, kark rozdęty przez stroszenie włosów. Całe ciało jest sztywne i nieruchome.

Postawa grożąca - jest skierowana do obcego bobra i przypomina postawę dominacji. Zwierzę zatrzymuje się przed głową drugiego, stroszy kark i grzbiet, co pozornie czyni go większym, i hałaśliwie sapie.

Postawa obronna - mająca miejsce na przykład przy spotkaniu z człowiekiem, charakteryzuje się ustawieniem przodem w kierunku wroga, przyciśnięciem ciała do ziemi i uniesieniem nasady ogona, który w tym czasie bije o podłoże.

Ścinanie drzew przez bobry

Bobry powalają drzewa, w celu dostania się do cienkich, mających największą wartość energetyczną gałęzi. Odżywiają się korą, łykiem, młodymi pędami, gałązkami oraz liśćmi. Bez trudu przegryzają gałąź o grubości kilkunastu centymetrów i obalają drzewa o średnicy ok. 70 cm. Zazwyczaj drzewo o grubości kilkunastu centymetrów jest ścinane w ciągu jednej nocy, do grubszych bobry powracają przez kilka nocy. Ścięte przez bobry drzewo najpierw zostaje pozbawione gałęzi, a następnie pocięte na kawałki używane później jako pale w konstrukcji tam. Ogryzione pędy i gałęzie są wykorzystywane do budowy żeremia. W Polsce najbardziej preferowane są topole, głównie osika, wierzby, w dalszej kolejności brzozy, leszczyny, olsze. Zgryzane są również gatunki o bardzo twardym drewnie jak dęby, graby czy buki, czasem również drzewa owocowe jak, np. jabłonie, sporadycznie drzewa iglaste. Istotna jest również wielkość zgryzanych drzew. Najchętniej są to krzewy i młode drzewa, co podyktowane jest nie tylko smakiem ale i bezpieczeństwem. Najczęściej działania bobra można spotkać ok. 10 m od brzegu. Ślady nagryzania pozostające na podciętych z jednej strony drzewach kształtem przypominają muszle wykonane ostrym dłutem. Powstające w miejscach cięć wióry osiągają długość do 10 cm, szerokość do 3 cm i grubość do ok. 0,5 cm.

Dlaczego bóbr nie marznie?

Ciało bobra pokryte jest błyszczącym, miękkim i gęstym futrem. Wyróżnić można w nim krótkie włosy puchowe o długości ok. 2 cm i grubości 0,01 mm, oraz sztywne włosy okrywowe o długości do 7 cm, decydujące o barwie futra. Futro jest dość gęste – na jeden centymetr kwadratowy skóry przypada od   12 000 do 23 000 włosów. O właściwościach futra nie decyduje jednak tylko liczba włosów, ale również ich forma i ułożenie. Przy nurkowaniu zamykają one powietrze we włosach puchowych. Stanowi to doskonałą izolację, oraz ma znaczenie hydrostatyczne, zwiększając siłę wyporu. Zmniejsza to znacznie wysiłek zwierzęcia przy pływaniu. Po wynurzeniu się z wody wystarczy, że bóbr otrząśnie się i puszystość futra jest szybko przywracana. Toaleta futra jest bardzo ważna, jeżeli jest ona zaniedbana, to z pewnością zwierzę choruje. Umaszczenie jest zmienne – od czarnego poprzez różne odcienie brązowego do jasnego blond. W Polsce występują zarówno osobniki czarne jak i brązowe. Bobry linieją raz do roku, od końca kwietnia do lipca. Futro namaszczane jest wydzieliną dwóch gruczołów przyodbytowych, która nadaje mu wodoodporność.

Dawniej futro bobrowe służyło królewskim szatom za obszycie, magnatom i wysokim duchownym za czapki. Ze skór wytwarzano delikatne trzewiki i rękawiczki oraz radzono używać „podagrykom i paralitykom”. Z delikatnych, wełnistych włosów wyrabiano bardzo drogie kapelusze, przypisując im cudowne właściwości uzyskiwania nadzwyczajnej pamięci. Być może to było powodem powstania przysłowia: „Jakby w czapce bobrowej chodził” odnoszącego się do człowieka dumnego i hardego. Polskie futra z czarnych bobrów znane były na rynkach zagranicznych jako najpiękniejsze.

Zęby bobra

Zęby bobra tak jak u wszystkich gryzoni ostrzą się same, odrastają równie szybko jak się ścierają. Bóbr posiada dwie pary takich dużych, łukowatych 10-12 cm siekaczy - „strug” lub „ciosów” pokrytych warstwą pomarańczowego szkliwa. Mają wzmocnioną zewnętrzną warstwę szkliwa. Miękka, wewnętrzna powierzchnia ściera się szybciej, tak powstaje ostra krawędź z łatwością tnąca drzewo. Zęby te są pozbawione korzeni, zwiększają swą wysokość, lecz ich wzrost jest ograniczony. Przerwa pomiędzy siekaczami a zębami trzonowymi, pozwala na zamknięcie jamy gębowej wargami podczas prac pod wodą. Siekacze górne działają jak dźwignie w stosunku do siekaczy dolnych, co daje bobrom solidne oparcie podczas ścinania najtwardszych gatunków drzew. Dolne siekacze są dobrze unerwione i stanowią coś w rodzaju zmysłu nacisku, co powoduje, że bóbr równie precyzyjnie chwyta ziarnko zboża, jak pokaźne pnie drzew czy kamienie. Zęby przedtrzonowe, po cztery z każdej strony dolnej i górnej szczęki, służą do rozdrabniania pokarmu. W sumie jest ich 20.

Jaką rolę pełni ogon bobra?

Największą osobliwością bobra jest jego płaski ogon zwany kielnią lub pluskiem, o ostrej krawędzi bocznej. Jest on pokryty zrogowaciałym naskórkiem imitującym łuski, spomiędzy których wyrastają rzadkie, krótkie i sztywne włosy układające się ku tyłowi.

Sprawdza się on doskonale na lądzie i w wodzie. Pełni on rolę steru i napędu w wodzie, podpory na lądzie, jest również magazynem tłuszczu oraz głównym organem termoregulacji. Podczas marszu bobra na lądzie i transportowaniu cięższych ładunków ogon stanowi także przeciwwagę, przy unoszeniu się bobra na wodzie ogon zwiększa powierzchnię ciała. Kielnia bobrów to również doskonałe narzędzie niezbędne przy tworzeniu tam i żeremia.

Dawniej plusk bobrowy uchodzący za arcyprzysmak stawiany był wyłącznie na magnackich stołach jako „tłustość wyborna, biała i jędrna, trochę balsamicznego zapachu” i jako potrawa postna u zakonników, którzy utrzymywali, że „zwierzę to należy do ryb, ponieważ ogon ma łuskami pokryty”(Gloger 1900 za Kozikowski 1916). Tłuszcz bobra zwany sadłem stosowano do opatrywania ran. Poczesne miejsce tłuszczowi bobrowemu w literaturze polskiej zapewnia Henryk Sienkiewicz w Krzyżakach, gdzie Zbyszko z Bogdańca z Jagienką poszli na bobry „po świeży skrom do gojenia bardzo potrzebny” rannemu Maćkowi.

Czy bobry są roślinożercami?

Bobry są roślinożercami, jedzą rośliny prawie wszystkich gatunków wodnych oraz tych rosnących przy brzegach wód. Ustalono, że dieta pokarmowa bobrów jest różnorodna i w różnych uwarunkowaniach środowiskowych i terytorialnych składa się z ponad 200 gatunków roślin zielnych i 100 gatunków drzewiastych. Zaspokojenie potrzeb rodziny bobrowej (2 osobniki dorosłe + 4 młode), zależy od zagęszczenia drzew i krzewów zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika lub cieku i jest to linia przybrzeżna długości od  2,5 do 5 km. W okresie późnej wiosny, lata i wczesnej jesieni pokarmem rodziny bobrowej są głównie rośliny zielne i bagienne np. grążel żółty, grzybień biały, kosaciec żółty, trzcina pospolita, pałka szerokolistna i wąskolistna, mięta nadwodna, strzałka wodna, żabieniec babka wodna itp. Spotykane są również przypadki wybierania plonów buraków, kapusty, marchewki, pszenicy, rzepaku czy kabaczków, które porastają grunty znajdujące się w pobliżu cieków i zbiorników wodnych. Fragmenty świeżych żerowisk wyglądają tak jakby ktoś wykosił w tym miejscu roślinność. Późną jesienią, kiedy wegetacja roślin ustaje i zaczyna brakować roślin zielnych, bobry ścinają drzewa i krzewy. Istnieją takie gatunki drzew i krzewów, które nie są przez bobry zjadane np. dziki bez czarny, albo kruszyna, czy sosna, które są zgryzane wyjątkowo i w minimalnych ilościach. Chętnie są zjadane w całości krzewy maliny, porzeczki czarnej, głogu, czeremchy i śliwy tarniny. Przez rok dorosły osobnik może ściąć około 200 dużych drzew.

Zdolności inżynieryjno - melioracyjne bobrów

Wyjątkowe w świecie zwierząt są zdolności inżynieryjno- melioracyjne bobrów, przypominające wiele zawodów, którymi trudni się człowiek. Bóbr to jednocześnie drwal, inspektor, architekt, kamieniarz i hydrotechnik. Poprzez budowanie tam, żeremi i kanałów bobry tworzą coś w rodzaju samoutrzymujących się „gospodarstw”, w których przyrost masy roślin w stanowisku równoważy masę usuwaną przez bobry. Pierwszym etapem w półrocznym grafiku prac bobrów na płytkich ciekach, o niewielkim spadku terenu i mało stromych brzegach, jest budowa lub odbudowa tamy. Dzięki takim budowlom wodnym zostaje spiętrzona woda, która pozwala na ukrycie podwodnych wejść do nor lub żeremi, swobodne pływanie, magazynowanie pokarmu na zimę, a w przypadku żerowania bobrów na lądzie i pojawienia się niebezpieczeństwa skraca drogę ucieczki. Tamy bobrowe zbudowane są z podobnych materiałów co żeremia, z lokalnie dostępnego materiału: gałęzi, mułu, darni, albo w całości z kamieni. W miejscach częstego przebywania ludzi bobry wbudowują w tamy  kawałki desek, złom żelazny, plastik, cegły, porcelanę (w Nadleśnictwie Waliły, spotkano również czaszkę łosia). Bobry budują tamy całymi rodzinami, niektóre osobniki ścinają drzewa i oddzielają gałęzie, podczas gdy w tym samym czasie inne przytwierdzają dostarczony materiał budulcowy do dna i brzegu cieku. Tamy są bardzo szczelne, wszelkie uszkodzenia są szybko i sprawnie naprawiane, co sprawia, że mogą utrzymać się w tym samym miejscu przez wiele lat. Najmniejsze tamy mogą mieć kilkanaście cm wysokości i kilkadziesiąt cm długości, lecz zdarzają się i takie, które osiągają wysokość kilku metrów, a długość dochodzącą do kilkuset metrów. W wyniku spiętrzenia wody przez tamę, na cieku następuje cofnięcie się wody i jej zatrzymanie. W ten sposób powstaje specyficzny zbiornik wodny określany mianem „stawu bobrowego”, który w zależności od ukształtowania terenu i wysokości skarp cieku może zajmować powierzchnię nawet kilku hektarów.

Jak nazywa się dom bobra i jak jest zbudowany?

Na ciekach o wysokich skarpach i zwięzłym gruncie bobry kopią w ziemi nory mieszkalne. Początkowo są to płytkie nory, zakończone niewielkimi półkami pod poziomem wody, bez otworów wentylacyjnych, służące jako schronienie awaryjne. W miarę upływu lat układ ten zostaje bardziej rozbudowany, wówczas do komory gniazdowej może prowadzić wiele skomplikowanych korytarzy z kilkoma komorami mieszkalnymi. Długość nor zwykle wynosi ok. 10 m, choć niejednokrotnie może być dłuższa. Średnica komory gniazdowej waha się między 0,5-0,8 m, wysokość z kolei może wynosić do 0,5 m. Wejście do nor, będące zarazem wyjściem, zlokalizowane jest pod wodą, natomiast na brzegu można natknąć się na ujścia otworów wentylacyjnych. Przyglądając się pracy rodziny bobrowej i szukając śladów ich działalności należy uważać na tzw: "dziury" w ziemi, w które możemy wpaść i złamać sobie nogę. Są to właśnie otwory wentylacyjne nory bobrowej.

Co to jest żeremie?

Na terenach podmokłych, bagiennych oraz na zbiornikach i ciekach wodnych o niskich brzegach bobry budują żeremia, do których budowy gryzoń ten wykorzystuje ścięte przez siebie gałęzie, kamienie, żwir, mech, trawy oraz muł. Najczęściej położone jest ono w najbardziej niedostępnym zakątku zbiornika. Wejście do komory mieszkalnej żeremia, podobnie, jak w przypadku nor, znajduje się pod wodą. Na wykonaną komorę nakładane są gałęzie, muł i inne materiały. Żeremie składa się z korytarza, przedsionka i suchej  komory mieszkalnej wyścielonej ostróżynami z drewna, kory i trawy. Wokół żeremia budowane są liczne podwodne kanały, których łączna długość w obrębie jednego stanowiska może sięgać 420 m.  Żeremia są ciągle rozbudowywane przez bobry, zwłaszcza jesienią, uszczelniane są przed zimą i na wiosnę, przed narodzinami młodych. Tak skonstruowana  nad ziemią budowla ogranicza wahania temperatury i pozwala na przeżycie niesprzyjającego dla tych zwierząt okresu zimowego. Na obszarze Polski najczęściej spotykane są żeremia osiągające wysokość od 1 m do 8 m. Grubość ścian dochodzi do pół metra. Większość ma kształt stożka o podstawie kolistej. Opuszczone żeremie jest zapadnięte od góry i nie widać nigdzie śladów napraw.

Do czego służą bobrom kanały wodne?

Bobry kopią kanały w celu uniknięcia wędrówki lądem czyli zapewnienia bezpieczeństwa, ułatwienia transportu pożywienia. W przypadku zwiększonej presji człowieka lub drapieżników jest ich dużo, często łączą one dość daleko oddzielone akweny, przecinają zakola, co pozwala na zaoszczędzenie sił przy transporcie pożywienia i materiałów.

Długość kanałów wynosi od kilku do kilkuset metrów, szerokość od kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów, a głębokość zazwyczaj nie przekracza 0,5 m. Na torfowiskach często spotyka się kanały (korytarze) przebiegające pod powierzchnią gruntu, są one zazwyczaj wypełnione wodą, a ich wyjścia prowadzą do żerowisk. Bobry regulują poziom wody poprzez blokowanie części sieci kanałów, zalewając kolejne obszary zyskują dostęp do nowych drzew.  A w przypadku susz i zaniku cieków, woda często jest utrzymywana jedynie w kanałach, ma to wielkie znaczenie dla przeżycia zwierząt.

Ukrycie się bobrów w wodzie na całej długości kanału, na terenach lekko spadzistych zapewniają małe tamy, które tworzą w ten sposób sektory wypełnione wodą. Często bobry nie kopią specjalnych kanałów. Przy wielokrotnym przechodzeniu i transporcie gałęzi powstają one samoistnie. Postać kanałów transportowych czasem przyjmują również małe cieki, które zostały pogłębione przez bobry i zabudowane szeregiem małych tam.

Co to jest strój bobrowy?

"Strój bobrowy" (kastoreum) jest wydzieliną gruczołów płciowych o silnym zapachu piżma. Strojem bobrowym bobry znaczą zajmowane terytorium, co u zajmujących dany obszar wzbudza poczucie pewności siebie, a intruzów informuje między innymi o składzie rodziny, płci, wieku oraz stanie zdrowia osobnika. Bobry składają kastoreum na kilku lub kilkudziesięciu  kopczykach o wysokości około 10 cm. Kopczyki zapachowe lokalizowane są od wczesnej wiosny do jesieni.

Często przy wykryciu obcego stroju bobrowego na swoim terenie bóbr przybiera postawę zaniepokojenia, charakteryzującą się rozdęciem karku poprzez stroszenie włosów, uniesieniem głowy, otwarciem pyska i ściągnięciem dolnej wargi ukazującej siekacze. Dawniej strój bobrowy wykorzystywano do produkcji "kastoreum"- proszku, z którego wytwarzano pachnidła.

Czy bóbr opiekuje się swoim potomstwem?

Młodymi bobrami opiekują się oboje rodzice oraz starsze rodzeństwo. Dorosłe bobry po przyjściu na świat potomstwa stają się agresywne i odstraszają intruzów ostrzegawczymi sykami lub warczeniem i kłapaniem zębów, a w ostateczności przenoszą młode w bezpieczne miejsce. W populacji polskiej w miocie są dwa młode (maksymalnie sześć). Rodzą się one po ciąży trwającej 105 – 107 dni w odpowiednio przygotowanej, wyścielonej wiórkami z gałęzi, komorze mieszkalnej żeremia lub nory. W tym okresie samica przegania z legowiska samca oraz zeszłoroczne młode (sześć tygodni po porodzie samiec powraca do komory mieszkalnej, a zeszłoroczne młode wracają w okolice żeremia lub nory rozrodczej). Nowo narodzone osobniki mają zamknięte oczy, ciało ich pokryte jest gęstym futrem, a ich waga wynosi około 0,5 kg. W pierwszym miesiącu życia młode rosną bardzo szybko, żywią się wyłącznie mlekiem matki, które jest bogate w składnik odżywcze, ponieważ zawiera 15 procent tłuszczu i ponad 8 procent białka. W ciągu dnia młode są ruchliwe i głośno popiskują, nocą śpią przytulone do siebie. Około drugiego miesiąca życia młode stopniowo przestawiają swoje menu na pokarm roślinny, wówczas zmienia się również ich aktywność dobowa i podobnie jak dorosłe osobniki, stają się aktywne nocą, a w trakcie dnia śpią. W ciągu pierwszych dwóch miesięcy przybierają na wadze od 40 do 50 g dziennie, a po roku ważą już 8-13 kg, zwane są wówczas „jarczakami”. Przez około 2-3 lata młode pozostają w grupie rodzinnej, a po jej opuszczeniu poszukują nowych miejsc, w odległości nie mniejszej niż 0,5 km od rodzinnego „domostwa”, w których funkcjonują już samodzielnie.

Zachowanie się bobrów

Zapasy

Z powodu nocnego trybu życia ważną rolę w rodzinie bobrowej odgrywa komunikacja, która odbywa się przy pomocy przyjmowania różnych póz ciała oraz sygnałów dotykowych. Najbardziej rozpowszechnione jest mocowanie (zapasy), które zachodzi niezależnie od sezonu między wszystkimi członkami rodziny, choć szczególnie częste jest przy zalotach.

Toaleta futra

Duże znaczenie socjalne i sanitarne ma wzajemna toaleta z zamianą ról. Bobry wykonują toaletę po kąpieli, siedząc na brzegu lub w płytkiej wodzie. Po otrząśnięciu się bóbr siada na zadzie z ogonem odrzuconym na bok lub podwiniętym pod siebie i zaczyna masować brzuch powolnym i symetrycznym ruchem obydwu „dłoni”. Czesze także przedramiona, uda i nasadę ogona. Pazurkiem pierwszego palca bobry oczyszczają otoczenie oczu i kąty warg, prychają przy tym hałaśliwie w „dłonie”, co przypomina wycieranie nosa. Resztę ciała wyczesują charakterystycznym dla bobra, rozdwojonym pazurem drugiego palca tylnej stopy, czasami pomagają im w tym inni członkowie rodziny. Toaleta kończy się delikatnym przygryzaniem futra, a dźwięk tej czynności jest czasem słyszalny na odległość kilku metrów.

Komu sprzyjają bobry?

Żadne zwierzę tak jak bóbr, nie potrafi tak poprawić stosunków wodnych, zepsutych bezmyślną melioracją. To prawda, że bobry podwyższając poziom wód gruntowych, uszkadzają drzewostany w jego sąsiedztwie. Równocześnie jednak zwiększają produktywność lasu położonego dalej. Podtopienie łąk przez tamę bobrową uniemożliwia zebranie siana, za to zwiększa wielokrotnie jego plony w latach suchych. Budując tamy bobry przetrzymują wodę dłużej przed odpłynięciem do rzek, co daje czas przyrodzie na jej oczyszczenie. Tworzące się nad nimi rozlewiska działają jak filtry i osadniki, inicjując procesy mechanicznego, chemicznego i bakteriologicznego oczyszczania. Bobrowe stawy spłaszczają fale powodziowe, stabilizują poziom wód gruntowych. Tam gdzie bobry mają swoje siedliska, nurt rzeki staje się łagodniejszy, a brzegi przed erozją chronią wierzby, także inne drzewa, które wyrastają z reszty żeru pozostawianego przez bobry. Inżynierska działalność tych zwierząt zwiększa lawinowo różnorodność biologiczną. Zwolnienie prądu rzeki sprzyja rozwojowi jętek, widelnic, chruścików i skorupiaków. Te z kolei przyciągają wiele gatunków ryb, co sprzyja odtworzeniu populacji wydry. Piżmaki wykorzystują żeremia, które zamieszkują razem z bobrami. Rozlewiska chętnie odwiedzane są także przez łosie i jelenie. Ponadto dla wielu płazów i niektórych gadów stawy bobrowe są atrakcyjnym miejscem rozrodu i bytowania. Powstały przez podmycie wykrot lub ścięte drzewo zasiedlane jest przez grzyby, pajęczaki, owady oraz zwierzęta owadożerne. Dzięki obfitości owadów i roślinności wodnej w sąsiedztwie bobrowych siedlisk pojawiają się liczne gatunki ptaków, m. in. bocian czarny, czapla siwa i żuraw. Na terenach zalanych i zabagnionych, martwe, stojące drzewa wykorzystują dzięcioły i inne dziuplaki. Siedliska bobrowe są atrakcją turystyczną. Mogą służyć do promowania ekoturystyki.

Komu szkodzą bobry?

Głównym źródłem konfliktu tego gatunku z człowiekiem jest budowa tam i blokowanie przepustów, w wyniku których następuje podtapianie łąk, pól uprawnych, dróg, traktów kolejowych i lasów, rzadziej zgryzanie drzew owocowych i ozdobnych, czy wybieranie plonów. Na działalność tych zwierząt skarżą się także właściciele stawów rybnych. Bobry rozkopują groble, co uniemożliwia normalne funkcjonowanie poszczególnych stawów.  Nory bobrów mogą naruszać stan wałów przeciwpowodziowych. Na szkody skarżą się również leśnicy. W 2008 roku oszacowano, iż podtopieniu uległo 765 ha lasów, a w roku 2011 liczba ta wzrosła do 1324 ha. Takie dane budzą niepokój leśników. W roku 2012 Skarb Państwa wypłacił 12,02 mln zł za szkody spowodowane przez bobry.

Czy bobra można zabrać do domu? Ochrona bobra.

Bóbr jest gatunkiem chronionym, w Polsce podlega ochronie częściowej, przewidującej możliwość zmniejszenia liczebności populacji oraz pozyskiwania osobników.

Prawo krajowe dotyczące bobra to: Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880).

Zgodnie z art. 52. 1.  ustawy z dnia16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) w stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową (w tym bobra) mogą być wprowadzone następujące zakazy:

1. zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a także posiadania żywych zwierząt;

2. zbierania, przetrzymywania i posiadania zwierząt martwych, w tym spreparowanych, a także ich części i produktów pochodnych;

3. niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;

4. niszczenia ich siedlisk i ostoi;

5. niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień;

6. wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;

7. wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek;

8. preparowania martwych zwierząt lub ich części, w tym znalezionych;

9. zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny zwierząt żywych, martwych, przetworzonych i spreparowanych, a także ich części i produktów pochodnych;

10. wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granice państwa zwierząt żywych, martwych, przetworzonych i spreparowanych, a także ich części i produktów pochodnych;

11. umyślnego płoszenia i niepokojenia;

12. fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie;

13. przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;

14. przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.

Aktywna ochrona bobra prowadzona obecnie w kraju

• ustanawianie strefy buforowej o szerokości 20-50 metrów wzdłuż cieków i zbiorników wodnych, w której nie prowadzi się działań gospodarczych, z wyjątkiem sadzenia w niej gatunków drzew i krzewów, które lubią zgryzać bobry;
• dalsze reintrodukcje bobrów w celu wzbogacenia różnorodności genetycznejpopulacji;
• w przypadku zabudowy hydrotechnicznej (jeżeli w ogóle jest ona konieczna) stosowanie takich rozwiązań inżynieryjnych, które zmniejszają uciążliwość inwestycji dla środowiska, najlepiej już na etapie projektowania.

Właściwy stan ochrony bobra europejskiego

Bóbr jako gatunek wymagający szczególnej ochrony w krajach członkowskich Unii Europejskiej, musi mieć zapewniony „właściwy stan ochrony”. To stan, w którym liczebność i zasięg występowania jego populacji nie ulega zmniejszeniu, ani nie ulegnie zmniejszeniu w dającej się przewidzieć przyszłości. Ponadto musi być istnieć odpowiednio duże siedlisko dla utrzymania jego populacji. Warto pokreślić, że zdefiniowanie i utrzymanie właściwego stanu ochrony jest obowiązkiem każdego kraju członkowskiego UE. W tym celu obowiązkiem Państwa jest:

1. Podejmować działania dla zachowania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony

2. Zapobiegać pogorszeniu właściwego stanu ochrony gatunku;

3. Nie dopuszczać do realizacji działań mogących wpłynąć negatywnie na utrzymanie właściwego stanu ochrony gatunku;

4. Chronić siedliska, w których bytuje bóbr. Po pierwsze są to często miejsca objęte ochroną z ramienia Dyrektywy Siedliskowej, po drugie działalność bobrów często jest warunkiem ich funkcjonowania, jak również wpływa korzystnie na inne parametry (np. retencja wody).

W przypadku bobra wywierającego znaczny wpływ na środowisko, w tym gospodarkę człowieka, plan dotyczący zachowania właściwego stanu ochrony nie może ograniczać się do powyższych wymogów i musi uwzględniać dodatkowo następujące specyficzne dla bobra zagadnienia:

• obiektywny i przejrzysty sposób oceny i wyceny szkód oraz korzyści powodowanych przez bobry w różnych sytuacjach. W związku z tym:

• powinien być on przygotowany i wdrożony przez instytucje rządowe i wykorzystywany przez wojewodów, służbę leśną, służby wodne, etc., konieczne jest zapewnienie spójności w metodzie oceny szkód między województwami;

• powinny być określone sposoby finansowania oceny i wyceny szkód oraz ich zadośćuczynienia, istotne jest, aby ocena szkód zawierała również ocenę pozytywnego wpływu na środowisko i gospodarkę człowieka oraz sugestię co do najlepszego rozwiązania problemu.

• przygotowanie krajowych przepisów i  procedur/zasad, które określą w jaki sposób podejmować i uzasadniać decyzje o zabijaniu lub usuwaniu bobrów powodujących znaczne szkody. Powinny one zostać przygotowane i rozpowszechnione przez Ministerstwo Środowiska. Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową istnieje konieczność prowadzenia systemu raportowania do Komisji Europejskiej na temat uchyleń (derogacji) przepisu o zakazie pozyskiwania bobrów stosowanych na mocy ust. 1. artykułu 16 Dyrektywy Siedliskowej. Uchylenia muszą zawierać dowód, że nie było alternatywnego rozwiązania i że została wykonana ocena zapewniająca, że właściwy stan ochrony bobra w Polsce nie został zagrożony.

Jak radzić sobie z bobrem czyli sposoby rozwiązania konfliktów pomiędzy bobrem a człowiekiem?