Bez czarny (Sambucus nigra L.)

Charakterystyka, występowanie, wymagania, zastosowanie

Gatunek występuje w całej Europie i w Azji. Rośnie pospolicie w całej Polsce, jako krzew w ogrodach, przy ulicach oraz w parkach i lasach. Lubi tereny wilgotne, nawet zalewowe. Jest gatunkiem cienioznośnym, tak więc znakomicie daje sobie radę jako podszyt w lasach. Rośnie stosunkowo szybko, szczególnie na glebach wilgotnych i zasobnych w azot.

Bez czarny zwany jest również lekarskim. Jego kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wzmacniająco na naczynia krwionośne (zmniejsza kruchość naczyń włosowatych). Zewnętrznie ma zastosowanie do przemywań w stanach zapalnych oczu i gardła. Owoce działają łagodnie przeczyszczająco, moczopędnie, napotnie, przeciwbólowo, odtruwająco. W medycynie ludowej bez czarny stosowany jest jako środek przeciw przeziębieniom, (zawiera duże ilości witaminy C) np. w postaci soku z owoców lub nalewki.

Wszystkie części rośliny zawierają toksyczny składnik zwany sambunigryną. Składnik ten po spożyciu powoduje poczucie słabości, niekiedy wymioty. Jednak podczas przetwarzania (suszenie, gotowanie itp.) sambunigryna ulega rozkładowi, co pozwala na stosowanie.

Gąbczasty rdzeń pędów używany był w technice mikroskopowej do sporządzania preparatów, a w zegarmistrzostwie do czyszczenia delikatnych mechanizmów

Na terenach germańskich praktykowano również umieszczanie małych krzyżyków wykonanych z drewna czarnego bzu.

Z twardego drewna bzu wykonywano jednak inne przedmioty – na przykład fujarki umożliwiające uzyskiwanie interesujących akordów muzycznych. Kremowobiałe, efektownie słojowane, miękkie i łatwe do cięcia i polerowania, sporadycznie używane w stolarstwie, do wyrobu zabawek, przyrządów matematycznych itp., jednak ze względu na krzewiastą postać bez większego znaczenia w przemyśle.

Kora

Młoda kora jest zielonawoszarawa. Z wiekiem staje się szara i spękana. Cechą charakterystyczną jest to, że gałązki w środku są wypełnione białym, lekkim rdzeniem.

Liście i kwiaty

Liście są złożone, o długości do 30 cm,na jednej szypule rośnie zazwyczaj od  5 do 7 naprzeciwległych, eliptycznych listków,które z wierzchu są ciemnozielone, a od spodu jasne, ostro piłkowane. Po roztarciu wydzielają nieprzyjemny zapach. Kwiaty są białe lub kremowe, drobne, rosną zebrane w baldachy o średnicy nawet do 20 cm. Zapach kwiatów jest nieco mdły, słodkawy, zupełnie inny niż powszechnie lubiany i rozpoznawany zapach kwiatów bzów lilaków.

Owoce

Czarne pestkowce, lśniące i soczyste o średnicy 6 do 15 mm. Początkowo zielone, potem czerwieniejące, aby w końcowej fazie nabrać czarnofioletowego koloru. Dojrzewają w sierpniu i we wrześniu. Po zebraniu i oczyszczeniu z owocni można je od razu wysiewać.

Przekrój podłużny pnia

^{Fotografie pochodzą z serwisu Wikipedia, chyba że zaznaczono inaczej. Informacje zawarte na stronie pochodzą z: Krzewy polskich lasów – Wojciech Gil, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski – Władysław Matuszkiewicz, Rośliny polskie – Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Słownik botaniczny – Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, serwis Wikipedia}