Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.) Liebl.)

Charakterystyka, występowanie, wymagania, zastosowanie

Jeden z trzech (obok szypułkowego i omszonego) rodzimych gatunków dęba w Polsce. Odznacza się dużą zmiennością formy, co jest związane z krzyżowaniem się z dębem szypułkowym i omszonym. Ma  szerokojajowatą koronę, z czasem rozrasta się na szerokość. Najpewniejsza metoda odróżnienia dębu bezszypułkowego od szypułkowego wiąże się z długością szypułek żołędzi. Jak sama nazwa wskazuje, u dębu bezszypułkowego nie występują one w ogóle (żołędzie siedzące) lub są bardzo krótkie. Dąb bezszypułkowy występuje w naszym kraju zdecydowanie rzadziej niż szypułkowy.

Dąb bezszypułkowy preferuje klimat umiarkowany, łagodny i wilgotny. W Polsce na ogół nie przekracza wysokości 550 m n.p.m. Najwyżej odnotowano go w Gorcach – 750 m n.p.m. Tworzy czyste dąbrowy i lasy mieszane z innymi gatunkami dębów, kasztanem, bukiem i grabem. Najlepiej rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych. Preferuje klimat umiarkowany, łagodny i wilgotny.    Dąb bezszypułkowy, podobnie jak inne dęby, jest jednym z najbardziej długowiecznych drzew liściastych w Europie. Żyje nieco krócej niż dąb szypułkowy, osiągając wiek 400-600(800) lat.

Jest to gatunek liściasty pierścieniowonaczyniowy.  Drewno podobne do dębu szypułkowego, barwy od jasno- żółtej do szaro żółtej. Jest częściej wąskosłoiste, drobno słoiste przy czym drobno słoiste jest bardziej wartościowe.  Wykorzystuje się je także do budowy antałków, w których leżakują cenne alkohole. Znajduje także zastosowanie w niektórych rozwiązaniach konstrukcyjnych o średnich wymaganiach technicznych, m.in. w konstrukcjach naziemnych, podziemnych i wodnych, a także do budowy jachtów oraz wyposażenia statków, maszyn i pojazdów; drewno specjalne na podkłady kolejowe i beczki; dobre do toczenia i snycerki. Drewno to używane jest także do opalania kominków.

Kora

Szara do brunatnoszarej, gruba i głęboko spękana, bardzo podobnie jak u dębu szypułkowego.

Liście

Liście pojedyncze. Blaszka w zarysie odwrotnie jajowata lub eliptyczna, długości 8-12(16)cm, z (4)5-8(9) parami dość symetrycznych klap (różnica w stosunku do dębu szypułkowego, posiadającego klapy parami niesymetryczne i w mniejszej ilości), całobrzega. Klapy stosunkowo małe, mniej głęboko wcięte niż u dębu szypułkowego. Nasada liści klinowata lub lekko, niesymetrycznie sercowata, nigdy jednak nie posiadająca wyraźnych "uszek" jak u dębu szypułkowego. Z góry ciemnozielone,  od spodu bardzo delikatnie owłosione, w dotyku  grube i sztywne. Nerwy dochodzą zwykle tylko do końców klap (nie dochodzą do wcięć pomiędzy klapami, jak u dębu szypułkowego). Ustawienie skrętoległe.

Owoce

Żołędzie - skupione po 1-6 sztuk na wierzchołkach gałęzi, owalne orzechy o wymiarach 2-3 x 1-1.5 cm, osadzone w półokrągłych miseczkach, początkowo zielone, po dojrzeniu ciemnobrązowe, umieszczone na bardzo krótkich szypułkach lub wręcz siedzące na gałęzi  (stąd nazwa – bezszypułkowy; jest to najważniejsza różnica w stosunku do dębu szypułkowego!) zarówno niedojrzałe jak i dojrzałe bez podłużnych ciemnych pasków (różnica w stosunku do dębu szypułkowego!).